J. Marcos Sagati - salvatierra-agurain

José Marcos Sagasti Perez de Mendiola

Marcos Sagasti Perez de Mendiola

Nació en 7 de octubre de 1839 en Ullibarri-Arana (Álava), de familia de labradores.

Desde su juventud mostró una inteligencia prodigiosa y un afán por el estudio y las ciencias. Por eso, aunque acudía con cierta regularidad a la escuela mixta de su pueblo, ya que las faenas agrícolas de la familia no le permitían mucha libertad, su tío, cura de la localidad, quiso enriquecer la inquieta mente de su sobrino enseñándole gramática latina, de manera que con 14 años, aunque no tenía título, al quedar vacante la plaza para profesor de su pueblo, con el apoyo que le brindaban sus vecinos, que conocían su capacidad, consiguió ejercer en su escuela durante seis meses. Posteriormente, sin dejar de estudiar por su cuenta, ocupó otra plaza vacante en Atauri durante dos años. En 1855, con 16 años, fue contratado para impartir clase en la escuela elemental de Onraitia. Con tal afán y profesionalidad ejercía su trabajo que su fama pronto se extendió, siendo contratado por las escuelas de San Vicente de Arana y Andollu.

Obtuvo en 1858 plaza de pasante en un colegio de Bilbao. En esta escuela hizo una gran labor y era muy estimado por su director, sin embargo, quiso completar sus estudios matriculándose en 1860 en la Escuela Normal Superior de Maestros en Vitoria. Una vez obtenido el título de maestro, consiguió en 1863 plaza en Salvatierra. Aquí realizó un trabajo impecable. En esos momentos el nivel de los alumnos de Agurain era muy inferior a la media la actitud aptitud de los alumnos hacia el estudio era muy negativa.

Jose Marcos Sagasti
Zuriñe VELEZ DE MENDIZABAL ETXABE

Irakasleak gutxitan hartzen ditugu lerro hauetan protagonista moduan, eta oraingo honetan, Jose Marcos Sagastiren gainean arituko gara, jaiotzez aguraindarra ez izan arren, herriko pertsonaia ospetsua izan zena.
Sortzez, Uribarri Haranekoa zen Jose Marcos Sagasti Perez de Mendiola; bertan jaio zen 1839ko urriaren 7an. Sei anai–arrebetatik zaharrena, txikitatik jakin–mina eta ikasketetarako zaletasuna erakutsi zuen. Eskolara joateko aukera eduki zuen Uribarrin bertan, baina gurasoen egoera ekonomikoa zela eta maiz huts egin behar izaten zuen soroan laguntzeko. Halere, osaba Jose Perez de Mendiola apaizak, mutiko hark ikasteko zeukan gogoa ikusi zuen; gramatika latindarra ikasteak lagunduko ziolakoan iritzi eta eskolak ematen hasi zitzaion iloba gazteari.

Irakasle plaza bat hutsik geratu zen herriko eskolan eta nork, eta Jose Marcos gazteak eskuratu zuen lanpostua –hamalau urte besterik eduki ez arren– eta sei hilabetez aritu zen egiteko horretan. Ondoren, Atauriko eskolara joan eta bi urtez egon zen bertan, gramatika ikasten zuen bitartean gaztetxoenei irakasten; 1855ean berriz, Erroetan eman zuen denboraldi bat.

Egun batean, Bilboko ikastetxe batetan irakasle–laguntzaile gisa aritzeko lanpostu baten berri eduki zuen, aurkeztu eta hautatu egin zuten; 1858ko maiatzaren 1ean hasita, 1860ko abuztuaren 31ra arte kargu horretan aritu zen. Baina Sagastik ikasten jarraitu nahi zuen, ez zuen nahikoa horrekin, eta nahiz eta Bilboko ikastetxeko zuzendariak ordura arteko baldintzak hobetuko zizkiola esan, ezetza eman eta Gasteizera joan zen Goi Mailako Irakasle Eskola Normalera. Eta ez zen oker ibili bide hori hautatzerako orduan, ezen bertan egin zituen urteak oparoak izan baitziren oso arabarrarentzako; hiru kurtsoetan zehar ia ikasgai guztietan atera zuen Bikain nota.

Lanerako gogoz, oposaketak prestatu zituen, Agurain, Laudio zein Eltziegoko ikastetxeetarako. Agurainekoan bigarren geratu zen arren, bere aurretik zegoenak uko egin zion lanari, eta Jose Marcos hasi zen eskolak ematen. Bertara iristerakoan, ez zuen panorama ederra aurkitu; eraikina egoera prekarioan zegoen, eta oso ikasle gutxi joaten ziren eskolara. Gustuko zuen bere lana, eta gizon nekaezina izanik, ikasteko gogoa kutsatu zien haurrei, eta ahoz aho zabaldu zen auzokideen artean irakasle berriaren balio handia. Ondorioz, azkar ugaritu ziren matrikulak Aguraingo ikastetxean eta hasierako instalazioak egokitzen eta handitzen joan ziren guztien beharrei erantzuteko.

Bere bizitzako berrogeita bi urte eta hiru hilabete eskaini zizkion Sagastik pedagogiari eta urte guzti horietan bi mila ikasletik gora eduki zituen, Agurainekoak bertakoak, baina baita Araba, Gipuzkoa, Nafarroa zein Bizkaiko beste udalerrietakoak, eta Logroño eta Burgos aldekoak ere. Azkenean, 1906ko martxoaren 31an hartu zuen erretiroa.

Hezkuntza Batzordeak 1864an Zilarrezko Domina eman zion irakaskuntzaren alde eginiko lan eskergagatik. Jose Marcos Sagasti 1916an hil zen eta Agurainen utzi zuen arrastoa ez zen nolanahikoa izan, eta horren erakusgarri da bere ikasle ohien ekimenez altxatutako eskultura. Bere gertutasunak, jendearekin zuen harreman onak eta batez ere buruturiko lana gogorrak, belaunaldi ezberdinak alfabetatzea ekarri zuen.

Don Marcos Sagasti

Obtención del titulo de maestro

Obtuvo en 1858 una plaza de pasante en un colegio de Bilbao. En esta escuela hizo una gran labor y era muy estimado por su director, sin embargo, quiso completar sus estudios matriculándose en 1860 en la Escuela Normal Superior de Maestros en Vitoria.

Una vez obtenido el título de maestro, consiguió en 1863 una plaza en Agurain - Salvatierra. Aquí realizó un trabajo impecable. En esos momentos el nivel de los alumnos de Agurain - Salvatierra era muy inferior a la media la aptitud de los alumnos hacia el estudio era muy negativa. Sagasti consiguió despertar la inteligencia dormida de sus estudiantes y darles una educación adecuada.

Su apogeo

Desde el año en el que la plaza fue de su propiedad, en 1864, hasta el de su jubilación, 1906, desempeñó una gran labor en las escuelas de Agurain. De manera que, dado que la asistencia de niños a la escuela iba en aumento, se ordenó ampliar las instalaciones y nombrar un ayudante para el profesor Marcos Sagasti.

Contrajo matrimonio en 1864 con Lorenza Pérez de Landazabal, con quien tuvo siete hijos.

En los 42 años que estuvo frente a la escuela, tuvo aproximadamente 2.000 alumnos, muchos procedentes de Álava, Navarra, Guipúzcoa, Vizcaya, Burgos y Logroño, impartiendo entre clases generales y particulares, 10 horas de diarias.

El profesor Marcos Sagasti falleció en Agurain - Salvatierra, en 1916. Hoy aún se conserva el monumento erigido por sus antiguos alumnos, ubicado en la escuela que ha llevado su nombre hasta su cierre, en la actualidad Ikastola Lope de Larrea.

Referencia

Biografía de Don José Marcos Sagasti y Pérez de Mendiola. José María de Azcarraga. Diputación Foral de Álava, Vitoria-Gasteiz 1916-2003, ISBN 8478215530.

DON MARCOS SAGASTI
 

Batzutan maisu – maistren omenaldietan egon naiz. Ez dute zerikusirik uniberstsitate edo institutuko irakasleei egiten zaienekin. Jakina, herrietako maisu – maistrei egiten zaizkien omenaldiei buruz ari naiz.

Herrikoak garenok gure maisu – maistrak era berezian aintzat hartzen ditugu. Hasteko, apaiza, medikua eta botikariarekin batera, halabeharrez, izenarekin batera don – doñarekin deituak izateko eskubidea zuten, eta horien familiek status berezia zuten.

Adibidez, Gaztelaniaren Akademiak medikuaren  emazteari "médica" eta maisuaren emazteari "maestra" deitzea onartzen du; era bereab "alcaldesa" dei dakioke alkatearen emazteari.

Izan ere, maisua zen, umeei, etxean nagusiekin ikasten ez zuten guztia, rakastearen arduraduna. Hori oso garrantzitsua izan zen Araban, haurrak beste lekuetan  bainoeskolatuago baitzeuden. Landazurik beste leku batzutan nekez topatuko genukeen eskola – sareren deskripzioa eman digu. Ez dira urte asko, herkuntza hain zabaldua ez zegoenean, esaten zen Araba gainerako espainiako probintzietan lehena zela alfabetatze arloan. Maisu – maistraren esku zegoen heziteka herrietan eta oso herri txikitan , katekista edo apaizaren esku.

Herrietan maisu – maistrena zen eginkizunik garrantzitsuena eta eskola – sare hori elizarenarekin bakarrik aldera zitekeen. Eta bata zein besteagatik, sozietate esberdina eratu zen, eta nola ez, aoaiz, fraide eta maisu arabarrez betezen Spainia osoa. Izan ere. Erlijio ordenak gazteiz eta Arabanko beste herri batzuetara etorri ziren oso ondo alfabetatuak zeuden umeen bokazioak hobeto zaintzeko.

José Maria de Azcarragak bere maisuaren biografia idatzi du, José Marcos Sagasti y Pérez de Mendiola jaunarena, hain zuzen ere. Hala ere, akatsen bat egin du nonbaiten batzutan Sagasti jauna deitzen baitio.

Akats barkaezina, Agurain zein  Usurbilen inoiz ez baitzitzaion maisuari abizenaz deitzen, ezta jauna aurretik erabilita ere.

Maisu – maistrak "don eta doña" ziren. Inoiz ez zen abizena erabiltzen haiei deitzeko. Ez maisuei ezta apaiz eta medikuei ere. Ez hori bakarrik , don – doña erabili gabe deitzea heziera txarreko adierazpen ezohiko eta bakana zen: Horren familiak edo apizaren gelariak ere, don doña erabiltzen zuten haiei deitzeko.

Esateako, gure etxean osaba bati osaba Don Juan esaten genion eta zuka egin, apaiza zelako.

Maisu – maistren kasuan, horien lana aipatzeko "ministerio" hitza erabili izan da, liburuuan ere agertzen den bezala. Apaizen eginkizunak aipatzeko ere erabiltzen zen hitz hori, izan ere, biek zaintzen zuten espirituaktasuna, batzuk arimarena eta besteak adimenarena. Azkaragak dio ez dakitenei erakusten jardun zutela maisu – maistrek, lehenengo hitzetatik nahitaezko hezkuntzaren bukaerarraino; hori zen zegoen hezkuntza bakarra eta bukatzerakoan, nerabeak eskola – prestakuntzatik homo faber kategoria izatera pasatzen ziren. Hau da, lanean hasten ziren, normalean  lurrean edo artisautzan, bizitza osorako, "letretarako edo ikasteko balio zutenak" izan ezik, horiek, apaitzen edo maisu – maistraren aholkuei jarraituz, ikasteta zibil edo eliza – ikasketekin jarraitzen baituten.

Fotos y textos:  José María Azkarraga
                             Zuriñe Velez de Mendizábal
                            Jaso Ruiz de Alegría
                            Txumari Garagalza
                            Kepa Ruiz de Eguino